Матбуот анжуманида ўзини Турсинбек Каби дея таништирган иштирокчи 17 ой Хитойда хуқуқлардан маҳрум холда бўлганини айтди. Кабининг айтишича, Шинжонда маълум вақт уй қамоғида бўлган ва уни хақ тўланмайдиган меҳнатга мажбурлашган ва етти кун ер остидаги зиндонда сақлашган ва у ерда калтаклашган.
«Мени 20 метр [чуқурликдаги] ер ости қамоқхонасига жойлаштиришди. У ерда 10 квадрат метр келадиган камера бор эди, унинг икки томонида темир панжара бўлиб, унга катта ёшдаги инсонлар зўрға сиғарди. У ерда мен етти кун бўлдим. Уҳлашга изн беришмасди. Бизни назоратчилар қўлларида калтаклар билан назорат қилиб туришарди. Улар маҳбусларнинг бир бирлари билан суҳбатлашишига ва ухлашига рухсат беришмасди», — дейди Каби. Унинг қўшимча қилишича, маҳбусларга суюқ таом, сув ва суюқлик беришмасди, номаълум бўлган препаратлар ва маҳсулотларни истеъмол қилишга мажбурлашарди.
«Кунига икки марта ҳожатга олиб чиқишарди. Кунлардан бирида ҳожатдан сўнг менга юзимни ювиш ва қўлимни чайишга рухсат беришди. Мен чанқаганим учун сув ичишга қарор қилдим. Шунда назоратчилар мени калтаклашди. Аввалига қулоқларимга уришди. Бундан мен ҳушимни йўқота бошладим. Бир неча бор бошимга уришди, сўнг мени панжара ортига ташлашди. Тунги иккида сўроққа олиб боришди», — дейди Каби.
Матбуот марказида бўлган бир неча ўнлаб кишилар Қозоғистон расмийларига мурожаат қилиб Шинжондаги «лагерлардан» тутқинларни озод қилишга ёрдам беришларини сўрашди. Одамлар қўлларида Шинжонда ҳибсда ушлаб турилган қариндошларининг суратларини кўтариб олишган эди.
Германиядан келган European Kazakh Forum ташкилотининг раиси Омирхан Алтин Қозоғистон хукуматини Шинжондаги мусулмон камчилигига нисбатан Хитой расмийлари олиб бораётган сиёсатни индамай қўллаб-қувватлаётганликда айблади. Унинг сўзларига қараганда, учрашув ташкилотчилари бир қатор амалдорларни, жумладан Қозоғистон парламентининг ҳар икки палатаси раҳбарларини —Қозоғистон собиқ президенти Нурсултон Назарбоевнинг қизи, сенат раиси Дариға Назарбоева, шунингдек мажилис спикери Нурлан Ниғматулинни учрашувга таклиф қилишган.
«Уларнинг келмагани Қозоғистон хукумати мавжуд муаммога кўз юмишидан далолат беради», — деди Омирхан Алтин матбуот анжумани иштирокчиларига. Учрашувда Германия, Британия ва Қўшма Штатлар элчихоналарининг вакиллари қатнашди.
Чоршанба куни Хитойнинг Қозоғистондаги элчиси Чжан Сяо 1 декабрда нишонланадиган Биринчи президент кунига бағишланган конференцияда этник қозоқларнинг Шинжондаги лагерларда ушлаб турилиши борасидаги хабарларни «ёлғон» дея атади. "Бу маълумот қаердан олинди? Буларнинг ҳаммаси ёлғон", — деди элчи.
Шинжонда уйғурлар, сўнг қозоқ, татар ва бошқа этник озчилик вакиллари, асосан исломга эътиқод қилувчиларнинг оммавий равишда ушланиши ва у ерда «қайта тарбиялаш лагерлари» ташкил этилаётгани борасидаги маълумотлар 2017 йил ўрталаридан бошлаб кела бошлади. Ўтган йили БМТ баёнот бериб, бир миллионга яқин этник уйғур ва Шинжондаги турк тилли гуруҳлар «экстремизмга қарши кураш марказларида» мажбуран ушлаб турилгани, миллионлаб аҳоли «сиёсий қайта тарбиялаш лагерларига» жўнатилганини маълум қилди.
Хитой аввалига «лагерлар» мавжудлигини инкор қилди, кейинроқ эса шу каби муассасалар борлигини тан олди ва уларни «касбга тайёрлаш марказлари» дея атади. Бу каби муассасалар ташкил этилишини Пекин Шинжон Уйғур мухтор ўлкасида экстремизм ва терроризмга қарши кураш билан изоҳлади.
Шинжонда бир ярим миллионга яқин этник қозоқ истиқомат қилади. Уларнинг кўпчилиги Қозоғистонда қариндошларига эга.