Пандемия ва чегараларнинг ёпилиши сабабли уй хўжаликларининг даромадлари камайди ва шу сабабли аҳолининг қиш мавсумига тайёргарлик кўриш муаммо бўлиб қолди.
Матчинский тумани Виткон қишлоғида яшовчи Шоинбек Шодиевнинг айтишича, қиш мавсуми бошланиши билан Аинин тумани карьерларида кўмир нархи ошган. Унинг сўзларига кўра, Тўғли Матч сингари олис ва тоғли ҳудудларнинг аҳолиси қишда ўз уйларини кўмир билан иситади ва бунинг учун ҳар бир оилага камида икки тонна ёқилғининг бу тури керак.
“Агар ўтган йили 25 килограммлик кўмир 13 сомонийга сотилган бўлса, энди унинг нархи 21 сомонийга тенг. Аммо бу йил коронавирус туфайли одамлар Россияга кетмаяпти ва кўмирни шу нархда сотиб олишга пуллари йўқ“, — деди Шодиев.
Энди маҳаллий карьерлардан олинадиган бир килограмм кўмир нархи 80 дирам, Қирғизистон кўмири икки сомонийга тенг. Аҳолининг айтишича, кўмир нархи ўртача 50-70 дирамга ошган.
Шу билан бирга, Саноат вазирлиги Озоди радиосининг ёзма сўровига жавобан, бу йил 9 ой давомида кўмир қазиб олиш 1,5 миллион тоннани ташкил этгани, бу ўтган йилга нисбатан 45 минг тоннага кўп эканлигни маълум қилди. Давлат компаниялари умумий кўмир қазиб олишнинг 59,6 фоизини, қолган қисми хусусий компаниялар ҳиссасига тўғри келади.
Расмийларнинг айтишича, кўмир конларидан кўмир ишлаб чиқариш нархи 187 дан 603 сомонийгача. Очиқ усулда қазиб олинадиган кўмир нархи эса 100 дан 330 сомонийгача (10-33 доллар) тенг.
Саноат вазирлиги мутахассисларининг айтишича, кўмир нархининг кўтарилиши бир неча омилларга боғлиқ. Масалан, Саноат вазирлигининг ёзма жавобида “ишлаб чиқариш қувватлари, шу жумладан ёқилғи, эҳтиёт қисмлар, портловчи моддалар нархларининг кўтарилиши туфайли кўмирнинг асосий нархи ошди. Улар учун нархларнинг кўтарилишини ҳисобга олган ҳолда, кўмирнинг ўзи ҳам ўзгаради.
Аммо, шу билан бирга, расмийларнинг таъкидлашича, Тожикматлубот аҳолини арзон нархда кўмир билан таъминлаш йўлларини топиш учун бундай чораларни кўриши мумкин.
Бошқа томондан, кўмир сотувчиларнинг айтишича, кўмир нархининг ошишига йирик ишлаб чиқариш корхоналарининг ўсиб бораётган эҳтиёжлари ҳам таъсир қилмоқда. Уларнинг сўзларига кўра, улар томонидан қазиб олинадиган кўмирни асосан Душанбе-2 ИEС, шунингдек саноат корхоналари ва бюджет ташкилотлари сотиб олади.
Расмий маълумотларга кўра, 2020-2021 йилги қиш мавсумида Душанбе-2 ИEСни таъминлаш учун 1 миллион тоннадан ортиқ кўмир керак. Сентябрь ойи бошига қадар, жадвалга мувофиқ, 680 минг тонна кўмир етказиб берилди. Ҳар куни мамлакатда 8 дан 11 минг тоннагача кўмир қазиб олинади ва ишлаб чиқаришнинг энг катта улуши “Фан Ягноб” ва «Зидди» кўмир конларига тўғри келади.
Тожикистон аҳолиси кўмирни Қирғизистондан сотиб олишни афзал кўришади. Уларнинг айтишича, бу кўмир кўпроқ иссиқлик беради ва шунинг учун улар ушбу кўмирни сотиб олишга ҳаракат қилишади. Аммо Қирғизистонда кўмирининг нархи ҳам ошди.
Восе туманида яшовчи Сабоҳат Алиева кўмирни бир ярим сомонийга сотиб олган бўлса, энди унинг нархи икки сомонийга тенг. Ушбу кўмир сотувчиларининг айтишича, Қирғизистон кўмирининг нархи транспорт харажатлари ошгани сабабли кўтарилган.
Қирғизистон ушбу турдаги ёқилғини экспорт қилувчи мамлакатлардан бири ҳисобланади. Расмий статистик маълумотларга кўра, Тожикистон ушбу мамлакатдан 13,5 минг тонна кўмир импорт қилган. Тожикистон, ўз навбатида, кўмирни бошқа мамлакатларга ҳам экспорт қилади. Бу йил 2 минг тонна кўмир Ўзбекистон ва Покистонга экспорт қилинди.
Тожикистоннинг 21 конидаги кўмирнинг аниқланган захиралари қарийб 3 миллиард тоннани ташкил этади. Тожикистонда йирик шаҳарлар бундан мустасно, вақти-вақти билан электр энергияси узилиб қолади ва шу сабабли ҳовли аҳолиси уйларини иситиш учун кўмир каби муқобил ёқилғидан фойдаланадилар.
Бошқа томондан, мутахассисларнинг таъкидлашича, аҳоли уйларини иситиш учун кўмирдан қанча кам фойдаланса, атроф-муҳит учун ҳам шунчалик яхши бўлади. Бунинг сабаби шундаки, кўмир ёқилгандан сўнг зарарли моддалар ҳавога тарқалади, улар иссиқхона таъсирини кучайтиради ва шу билан глобал исишга таъсир қилади. Шу билан бирга, Тожикистонда ҳар йили маълум миқдордаги одамлар кўмир ёқиш жараёнида ҳосил бўладиган углерод оксидидан вафот этади ва бу йил ҳам истисно бўлмади.