Мутахассисларнинг фикрича, янги йилда иқтисодий аҳволнинг ёмонлашуви жамиятдаги ушбу ҳиссиётларни кучайтириши мумкин, бу эса ҳокимиятга фойда келтирмайди. Ҳокимият коридорларида бу фикр бир хил эмас ва демократиянинг ривожланишининг табиий шакли деб ҳисобланади.
Пандемия пайтида норозилик
Тожикистон учун 2020 йил нафақат COVID-19 коронавирус пандемияси билан боғлиқ иқтисодий чекловлар йилига, балки ижтимоий муаммоларга ҳам айланди. Республиканинг турли жойларида ва ижтимоий тармоқларда пайдо бўлаётган норозилик учун намуна яратди ва норозилик намойишидаги норасмий «табу» ни йўқ қилди.
Ижтимоий тармоқларда норозилик кайфияти апрель ойининг бошидан бошлаб кузатилмоқда, Тожикистон шимолида ўлим тўғрисида тобора кўпроқ хабарлар пайдо бўла бошлади, бу расмийлар пневмония билан боғлиқ ва оммавий ахборот воситалари ўз манбаларига асосланиб, тиббий ходимлар томонидан ўликларнинг изоляциясида қандай кўмилганлиги ҳақида гапириб беришди. Барча белгилар мамлакатда коронавирус мавжудлигини кўрсатди, аммо у расмий равишда 30 апрелда, ЖССТ делегацияси мамлакатга келгунига қадаргина тан олинди. Давлат раҳбари 20 май куни Душанбеда тўртта вақтинчалик шифохона очилганда ва ҳукуматга қарши айбловларга билвосита янги чоралар билан жавоб берганида жамоат олдида пайдо бўлди.
Шу вақт ичида ижтимоий тармоқларда расмийларнинг хатти-ҳаракатларини танқид қилиш мисли кўрилмаган даражада ўсди. Чет элдаги мухолифат ва мамлакат ичкарисидаги фаоллар расмийларни коронавирус тарқалишига қарши курашда аниқ инқирозга қарши режаси бўлмаган тақдирда касалликни ва расмий статистикани яширишда, ўз номидан хорижий давлатлардан олинган гуманитар ёрдамни тарқатишда айблашди. Ҳатто вазиятга лаёқатсиз муносабатда бўлганлиги сабабли президентни истеъфога чиқаришга чақириқлар ҳам бўлган.
Фуқароларнинг норозилиги, шунингдек, Москва, Истанбул, Дубай аэропортларидан уча олмаслик билан боғлиқ. Кўпчилик Россия, Қозоғистон ва Ўзбекистон чегараларида тиқилиб қолишди ва расмийлар қанчалик суст ҳаракат қилсалар, чет эллик мухолифат шунчалик фаоллаша бошлади.
Сиёсий кузатувчи Хайрулла Мирсаидовнинг таъкидлашича, ижтимоий-иқтисодий вазият ҳар йили тобора ёмонлашиб бормоқда ва расмийлар бунга ўз вақтида муносабат билдира олмаяпти. «Ҳокимият ҳақиқатан ҳам одамларнинг иқтисодий аҳволини ўзгартира олмайди, шунинг учун улар ўзларининг позициялари ва хавфсизлигини кучайтирмоқдалар», деб таъкидлайди Мирсаидов. Унинг сўзларига кўра Хуросон ва Рушон воқеаларидан кейин масъул шахсларнинг лавозимидан четлаштирилиши, ҳокимият учун норозилик чиқишининг олдини олиш муҳимлигини кўрсатмоқда ва улар буни асосий камчилик деб билдилар.
«Қудрат ҳар йили турли хил қонунлар билан одамларнинг ҳаракатларини тобора чеклаб қўяди, ҳуқуқни муҳофаза қилиш идоралари одамларни хавотирда ушлаб туради ва бу уларнинг аҳволига таъсир қилади. Шунинг учун, норозилик кучаяди, чунки халқнинг бошқа иложи йўқ», деб ҳисоблайди манба.
Тожикистон Демократик партияси раҳбари Саиджафар Усмонзода норозиликларни демократия ривожланишининг кафолати деб атайдиган ушбу баҳога қўшилмайди.
«Хуросонда ва бошқа жойларда норозилик намойишлари бўлиб ўтди, аммо полиция ҳеч қаерга келмади ва намойишчиларни таёқ билан урди, ҳеч кимга сув бермади ёки ҳеч кимга газ бермади. Намойишчиларга қарши ҳеч қандай махсус куч ишлатилмади, ҳокимият бундай ҳаракат қилмади», — дея қайд этади Усмонзода. Унга кўра, ҳокимият хавфсизликни таъминлайди ва одамлар ўз позицияларини ифода этиб, демократик жамиятни шакллантиришга ҳисса қўшадилар.
Бироқ, келажакда ҳокимиятнинг самарасиз ҳаракатлари фонида мамлакатдаги ижтимоий-иқтисодий вазиятнинг мураккаблашиши, аҳолининг сиёсий маданиятига ўз тузатишларини киритиши мумкин, дейди мутахассислар.
2014 йилда қабул қилинган қонунчилик меъёрларига кўра, мамлакатда норозилик намойишлари фақат ҳокимиятнинг рухсати билан амалга оширилади. Агар иштирокчиларнинг эълон қилинган сони минг кишидан ошмаса, митинглар ўтказиш учун аризаларни маҳаллий ҳокимият органлари кўриб чиқиши мумкин. Агар улар кўпроқ бўлса, унда аризалар марказий органлар томонидан кўриб чиқилади.