Аввалроқ, сайловларни кузатишга ихтисослашган ташкилотларга нисбатан ҳам шундай қарорлар қабул қилинган эди. Бирига вақтинча ёпиш ҳақида буйруқ берилган бўлса, иккинчиси жаримага тортилди. Умуман олганда, ўндан ортиқ қозоғистонлик инсон ҳуқуқлари ва жамоат ташкилотлари худди шундай тақдирга дуч келишлари мумкин.
25 январь куни Олмаотанинг солиқ идоралари инсон ҳуқуқлари ва қонунийликни таъминлаш бўйича Қозоғистон Халқаро бюроси ва Халқаро ҳуқуқий ташаббуснинг молиявий ҳисоботларига бўлган даъволарга оид ишларини кўриб чиқдилар.
Натижада, Қозоғистон Инсон ҳуқуқлари ва қонунийликни таъминлаш бўйича халқаро бюроси ҳар бирига 200 ойлик ҳисоб-китоб кўрсаткичи миқдорида тўртта протокол бўйича жарима шаклида жарима солинди. Умумий сумма икки миллион тенгедан ошади (4750 доллардан ортиқ). Бундан ташқари, ташкилотга ўз фаолиятини уч ойга тўхтатиб туриш ҳақида буйруқ берилди.
Халқаро ҳуқуқий ташаббус 1,1 миллион тенге миқдорида жаримага тортилди, шунингдек ишни уч ойга тўхтатиб қўйди.
Регламент ҳали кучга кирмаган. Ташкилотлар ушбу қарорлар устидан шикоят қилишлари учун 10 кун бор.
Аввалроқ, тегишли равишда 15 ва 19 январь кунлари яна иккита нодавлат нотижорат ташкилоти жаримага тортилди: Олмаотада — “Эхо” жамоат бирлашмаси унинг вакиллари йўқлигида (жарима миқдори 1,1 миллион тенгега яқин). Нур-Султонда — “Эркиндик канати” жамоат бирлашмаси (жарима миқдори 277 минг тенгени). Эхога ўз фаолиятини уч ойга тўхтатиб туриш ҳақида ҳам буйруқ берилди. Иккала ташкилот ҳам сайловларни кузатиш ва кузатувчиларни ўқитиш билан шуғулланади.
Барча ҳолатларда даъволар ташкилотларнинг солиқ органларига тақдим этиши шарт бўлган хорижий молиялаштиришни олиш ва ривожлантиришнинг иккита шаклига тегишли. Барча ташкилотлар қарорлар устидан шикоят қилишларини айтишди. Уларнинг вакиллари солиқ идораларининг ҳаракатлари «сиёсий буюртма» деган фикрга содиқ қолишда давом этмоқдалар. Уларнинг сўзларига кўра, ишларни кўриб чиқиш, худди текширувларнинг ўзи каби, қонунлар ва тартиб-қоидаларни бузган ҳолда ўтказилган.
- Биринчидан, 2018 йил. Маъмурий жавобгарликка тортишнинг икки ойлик муддатлари аллақачон ўтиб кетган. Иккинчидан, қонунга биноан улар камерадан назорат ўтказишлари керак эди ва солиқ кодексида ушбу назорат қандай амалга оширилаётгани аниқ кўрсатилган. Ушбу стандартларга мувофиқ, биз 30 кун ичида барча ноаниқликларни тузатиши мумкин эди. Аммо улар Солиқ кодекси доирасида текширмадилар. Уларнинг қилган ишлари солиқ кодексида мавжуд бўлмаган «махсус назорат шакли» деб номланади ... Улар бизни барча ҳуқуқ ва имкониятлардан маҳрум қилишди ва бизга бирор нарсани тузатиш имкониятини беришни хоҳламайдилар ... Афтидан БМТ, ЕХҲТ, айрим мамлакатлар, Европа Иттифоқи билан суҳбатлашишимизга ҳожат йўқ. Мамлакатда ҳеч ким халқаро тузилмалар билан алоқа қила олмаслиги учун улар бизнинг оғзимизни ёпмоқчи. Биз аста-секин Шимолий Кореяга айланаяпмиз, — деди Халқаро ҳуқуқий ташаббус раҳбари Амангелди Шўрманбоев.
2020 йил ноябрь ойида 13 та Қозоғистон нодавлат ташкилотлари уларга қарши асоссиз солиқ текширувлари ўтказилаётгани тўғрисида дарҳол хабар беришди. Ташкилотлар вакиллари бўлиб ўтаётган воқеаларни «ҳужум» ва «сиёсий босим» деб аташди. ННТлар уларга қарши ишларнинг деярли бир хиллигини хабар қилишди.
«Ростини санаш қўрқинчли». «Ноқулай» кузатувчиларнинг ҳикоялари
Натижада, айрим ташкилотлар ўз вакилларини 10 январь куни бўлиб ўтган овоз бериш жараёнини кузатишга юбора олмадилар, бу кўплаб қонунбузарликлар ва мустақил кузатувчилар ва журналистлар учун тўсиқлар ҳақида хабарлар билан бирга келди.
Қарорлар қабул қилинган тўртта ташкилотдан ташқари, биз “Гадир-Касие” инсон ҳуқуқлари ва оммавий ахборот воситалари ва сўз эркинлиги билан шуғулланадиган нодавлат ташкилотлар ҳақида ҳам гаплашамиз: МедиаНет ва «Legal Media Center”. Ҳозирда уларнинг барчаси ўз ишларини кутмоқдалар.
20 январь куни Human Rights Watch халқаро инсон ҳуқуқлари ташкилоти солиқ идоралари томонидан Қозоғистон нодавлат нотижорат ташкилотларига босим ўтказилиши муносабати билан очиқ баёнот эълон қилди. Ташкилот содир бўлаётган воқеаларни «мувофиқлаштирилган ҳужум» деб атади ва бу «Қозоғистон раҳбариятининг ислоҳотларга бўлган қизиқишининг самимийлиги» га шубҳа туғдиради. HRW АҚШ, Европа Иттифоқи ва халқаро ташкилотларни «ушбу ҳурматли инсон ҳуқуқлари гуруҳларини қўллаб-қувватлаш учун» ва «Қозоғистон расмийларининг ноқонуний ҳаракатларига қарши» гапиришга чақирди.