Наманган вилоятининг Норин туманида 30 ёш йигит-қиз март ойидан буён ваъда қилинган имтиёзли кредитни ололмаётганидан арз қилди.
Ўзини Робия, деб таништирган 25 яшар қизнинг айтишича, у шу кредитни олиш учун, 15 кунлик махсус курсда ўқиган:
“Маҳалладан бизни чақириб, айтишди. Шунақа тадбиркорликни қандай бошлаш мумкин, қандай юргизиш мумкин - шу ҳақда курсда ўқисангиз, имтиёзли кредит олиб, тадбиркорлик бошлашингиғ мумкин, деб. Менинг оиламда ҳамма ишсиз, мен энг каттасиман. Шунга банкка бордим, курсига 400 минг сўм тўладим, ўқидим. Кейин сертификат беришди ва ўша сертификат билан банкдан имтиёзли кредит олиб, чеварчиликни бошлашим керак эди. Лекин, "Микрокредитбанк" ҳам, "Халқ банки" ҳам “ресурс йўқ”, деб бир ойдан бери оввора қиляпти”.
Робия билан бирга ҳужжат топширган яна бир норинликнинг яқин қариндоши ҳам айни маълумотни тасдиқлади.
Исми сир қолиши шарти билан гаплашган бу 25 яшар норинликка кўра, 2021 йилнинг январида унинг ўзи имтиёзли кредит олган.
“Мен февраль ойида биринчилардан бўлиб курсда ўқидим, кейин банк менга биринчи мурожаатимдаёқ 30 миллион кредит ажратганди. Ўзлари ҳамма ускуналарни ўрнатиб бериб кетишди, ўша пулга. Ҳозир устачиликни бошладим. Энди даромадга киряпман. Лекин, биздан кейин ўқиганларнинг кўпчилигига шу кредитни беришмаётган экан. Заҳира йўқмиш, менинг қариндошим ҳам ололмаяпти”, дейди ёш тадбиркор.
Ўтган йилнинг 13 октябрда президент Мирзиёев “Аҳолини тадбиркорликка жалб қилиш тизимини такомилаштириш ва тадбиркорликни ривожлантиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги 4862-сонли қарорни имзолаган.
Бу қарорга асосан, 30 ёшгача бўлган ишсиз ва уюшмаган ёшлар ҳамда хотин-қизларга аввал билим, сўнгра 3 йилгача гаровсиз имтиёзли кредит бериш белгиланган.
Бу қарор билан Ўзбекистон Савдо-саноат палатаси ҳамда “Ёшлар-келажагимиз” жамғармаси жойларда ишсиз юрган ёшларни аниқлаб, уларга ўқув курсларини таклиф қилмоқда. Улар учун “Ёшлар 1+1” дастури асосида 6 кун, яъни 48 соат давомида махсус курслар ташкил этилган.
Президент қарорида кредит миқдори тадбиркорлик ташаббусига эга жисмоний шахсларга бизнес бошлаши учун 33 миллион сўмгача миқдорда, 6 ойгача имтиёзли муддати билан, 3 йиллик кредит ажратилиши айтилган.
Микрофирма ёки кичик корхона таъсис этган шахсларга эса, 7 йиллик мудатга, 3 йилгача имтиёзли давр билан, 225 миллион сўмгача кредит ажратиш кўзда тутилган.
“Микрокредитбанк”нинг Самарқанд вилоятидаги филиалларидан бирининг млозимига кўра, бу аҳолига имтиёзли равишда кредит бериш учун йўлга қўйилган 8 та дастурнинг сўнггисидир.
Бунга қадар оилавий тадбиркорлик қилувчилар, “Темир дафтар” ёки “Аёллар дафтари”га киритилганлар, таълим олишни истовчилар ва ҳоказо ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламлар учун имтиёзли равишда бериладиган ижтимоий кредит дастурлари йўлга қўйилган.
Аммо банк мулозими, кетма-кет жорий қилинаётган бу дастурлар орқали аҳолига берилаётган кредитларнинг ойма-ой тўловини ундириш ва кредитни сўндириш муаммоли бўлиб қолаётганини эътироф этди.
Унинг айтишича, шу йил февралдан бошлаб ҳар бир тумандаги 4 та сектор, маҳалла ва банк масъуллари уйма-уй юриб, унмаган кредитларни ундиришни бошлаган.
“Шундан бери, кредитдан қарздорлик кўлами камайди. Лекин муаммоли активлар ҳалиям бор. Ўтган йили пандемия бўлиб, кредит олганлар пулларини бошқа нарсаларга ишлатиб юборган ҳолатлар бор. Уларнинг ишини судга ошириб беряпмиз, Мажбурий ижро бюроси ундиряпти”.
Бу банк ходимидан олинган маълумотга кўра, аҳолига имтиёзли кредит ажратишдаги биринчи жавобгар маҳалла раиси, иккинчиси эса сектор раҳбари, учинчиси банк раҳбаридир:
“Биринчи бўлиб, маҳалла тавсия беради, уни сектор раҳбари тасдиқлайди. Кейин банк кўриб чиқиб, кафолатга қўйлган мулкни текшириб, кейин кредит беради. Шунинг учун, маҳалла раиси билан сектор раҳбарлари, банк ходимлари билан уйма-уй юрипти. 2-3 ой олдин аҳвол оғир эди, ҳозир бироз яхшиланди. Чунки, шу пулни тўғри, мақсадли сарфлаганлар секин-секин даромадга киришни бошладида. Карантин ўтган йилни октябридан енгиллашишни бошлади - кредит олганларни ҳам иши юришишни бошлади”.
Президент қарори билан 30 ёшгача бўлган ёшлар ва аёллар учун бундай кредитни ажратишга “Микрокредитбанк” ва “Халқ банки” масъул қилинган.
Бундан ташқари, оилавий тадбиркорликни ривожлантириш учун ҳам имтиёзли кредитлар берилади ва бунда, юқоридаги 2 банкка қўшимча, “Агробанк” ҳам иштирок этади.
Президент қарорида, тадбиркорлик билан шуғулланишни истаган 30 ёшгача бўлган аҳолига бериладиган имтиёзли кредитлар учун “100 миллион АҚШ доллари”, оилавий тадбиркорлик учун эса “1,3 трлн сўм миқдорида” маблағ ажратилиши кўзда тутилган.
Ўзбекистон Марказий банк тизимида ишлаган собиқ мулозимнинг айтишича, бу 3 та банкка имтиёзли кредит учун бериладиган маблағлар асосан “ички маблағлар” ҳисобидан шакллантирилади:
“Молия вазирлиги ажратади. Бу пул, асосан солиқ ва тижорат банкларида кредит фоизларидан йиғилган пулдан ажратилади. Марказий банк ҳисоботини кўрган бўлсангиз, ўша ерда 11 триллион 800 миллион сўм ажратилгани айтилди. Бу аҳолига тадбиркорлик учун имтиёзли шаклда берилган жами кредит миқдори. Ўтган йил давомида берилган жами кредитлар - имтиёзли, тижорий ва мақсадли кредитларнинг 5 фоизга яқини қайтмаган. Албатта, бу расмий статистика. Бировлар бу рақам камайтириб кўрсатилган деяпти, бировлар тўғри, деяпти. Менинг назаримда, 50/50. Лекин, муҳими крим йўқ”.
Ўзбекистон Марказий банки 2021 йилнинг 1 июнь ҳолатига берган ҳисоботга кўра, жисмоний шахсларга банклар томонидан ажратилган кредитлар қолдиғи йил бошига нисбатан 5,4 трлн.сўмга ошиб, 2021 йилнинг 1 июнь ҳолатига 60,3 трлн сўмга етган
Айни пайтда Ўзбекистон банкларидаги муаммоли кредитлари улуши 4,7 фоизгача ўсган.
Марказий банк ҳисоботида келтирилишича, муаммоли кредитлар (NPL - Non-performing loan - ишламайдиган кредитлар), яъни келишувда белгиланган муддатдан 90 кундан ортиқ муддат ўтган, бу вақт оралиғида қониқарсиз, шубҳали ёки натижасиз, деб топилган кредитлар улуши “1 июнда 4,7 фоиз ёки 14 трлн. сўмга етган”.