Халқаро оммавий ахборот воситалари «Уйғур трибунали» деб ном олган судда Хитойнинг туркийзабон мусулмонларни таъқиб қилгани ҳақидаги далиллар ўрганилади ва Пекиннинг Геноцид конвенцияси доирасида қилган ҳаракатларига баҳо берилади.
Британиялик ҳуқуқшунос Жеффри Нитс бошчилигидаги комиссия гувоҳлар, олимлар ва экспертларни уч кун тинглайди.
Аввалроқ Хитойда лагерда бўлган бир неча қозоғистонлик ҳам гувоҳлик бериши ҳақида хабар берилган эди. Хитой лагерида бўлган Оринбек Кўксебек 10 сентябрь куни «Азаттйк»нинг Қозоғистон таҳририятига кейинги ҳафта эшитувларда қатнашишини айтди.
Британия матбуоти хабарига кўра, суд мажлиси ҳақиқий эмас, лекин ташкилотчилар судда Хитойнинг туркийзабон мусулмонларни таъқиб қилиш сиёсатига баҳо беришига умид қилишмоқда.
Sky News телеканалига берган интервьюсида комиссия раиси Жеффри Нитсс: «Биз фақат фактларни кўриб чиқамиз, қонунни кўриб чиқамиз ва нима исботланганини кўрамиз», деди. Унинг сўзларига кўра, тингловларга Хитой расмийлари бир неча бор таклиф қилинган, бироқ жавоб келмаган.
Хитой ҳукумати илгари эшитувларни кескин танқид қилган. Sky News хабарига кўра, Пекиндаги матбуот анжуманидаги иккинчи эшитув олдидан Хитойнинг Буюк Британиядаги элчиси Чжен Чжегуан бу жараённи Хитойни обрўсизлантиришга қаратилган «сиёсий манипуляция» деб атаган.
Халқаро ташкилотлар ва тадқиқотчиларнинг айтишича, Хитойда бир неча йиллардан буён маҳаллий, асосан туркийзабон ва мусулмон этник гуруҳларга қарши оммавий қатағонлар давом этмоқда. Диаспора вакиллари «сиёсий қайта тарбиялаш лагерлари» ва қамоқхоналарга юборилади, ишлашга мажбурланади, аёлларни стерилизация қилиш ва туғилиш даражасини пасайтириш, болаларни ўз оиласидан олиб кетиш сиёсатини олиб боради.
АҚШ, Канада ва Буюк Британия Хитойнинг Шинжондаги ҳаракатларини «геноцид» деб атади.
Пекин бу айбловларни инкор этиб, Шинжондаги ҳаракатларини «ички масала», «экстремизмга қарши кураш» ва лагерларни «касб-ҳунар таълими марказлари» деб атайди.
Пекин давлат оммавий ахборот воситалари кўпинча Шинжондаги «бахтли ҳаёт» ҳақидаги материалларни тарғиб қилишга ҳаракат қилишади.
Лондонда Хитойнинг Шинжон минтақасида уйғурлар, қозоқлар, қирғизлар ва бошқа туркийзабон халқларни таъқиб қилиш иши бўйича иккинчи эшитув бошланди. Биринчиси июнь ойида бўлиб ўтди.