Бу ҳақда Хитойнинг бу минтақасида қамоқда укаси бўлган фаол Байболат Кунболатули ўзининг Фейсбук саҳифасида жонли эфирда маълум қилди. Полиция ходимлари Кунболатулини жонли эфирда ҳибсга олишди.
Бир дақиқалик видеода у шундай дейди: «Ҳамма аёлларни [элчихонадаги намойишчиларни] олиб кетишди, ҳаммасини [полиция] олиб кетишди, қаерга олиб кетишгани номаълум». Видеода элчихона олдида бир нечта машина ва полиция машиналари қандай чиқиб кетаётгани кўрсатилган.
Пойтахт ички ишлар бошқармасида Азаттикка ҳибсга олишлар ҳақида ҳеч нарса билмаслигини ва у билан кейинроқ боғланишини айтишди.
Ҳафта бошидан бери, Хитой ўз яқинларини мажбуран ушлаб турибди, деб даъво қилаётган ўнга яқин одам элчи Чжан Сяодан Қозоғистонни тарк этишни талаб қилиб, бу мамлакатнинг Нур-Султондаги дипломатик ваколатхонасига келишди.
23 сентябрь куни улар Нур-Султондаги БМТ офисига ташриф буюриб, ташкилот бош котиби Антонио Гутерришга мактуб топширишди. У ерга шаҳар прокуратураси вакили келиб, содир бўлаётган воқеалар «ноқонуний йиғилиш» эканлигини айтди, чунки бу ҳақда шаҳар ҳокимиятига олдиндан хабар берилмаган.
БМТ идорасидан намойишчилар Хитой элчихонасига йўл олишди.
Аввалроқ, Шинжондаги қариндошлари билан учрашишга уринган, уларнинг сўзларига кўра, у ерда «уйдирма» айбловлар билан қамалган ёки мамлакатда мажбуран ушлаб турилган одамлар Хитойнинг Олмаотадаги консуллиги олдида пикет ўтказган. Акциялар кетма-кет 200 кун давом этди. Баъзида уларнинг аъзолари бино олдида тунаб қолишган.
Одамлар бир неча бор ҳибсга олинган, жаримага тортилган ва 10 кундан 15 кунгача бўлган муддатга ҳибсга олинган. Бу вақт мобайнида Хитой консуллигидан уларни кўриш учун ҳеч ким чиқмади.
Шинжоннинг туб этник гуруҳлари вакилларига, жумладан, қозоқлар ва уйғурларга нисбатан таъқиблар ҳақида хабарлар 2017 йилдан бери келмоқда. Бирлашган Миллатлар Ташкилотига кўра, у ерда камида бир миллион одам «сиёсий таълим лагерлари» деб номланган қамоқхонада қолмоқда. Гувоҳларнинг сўзларига кўра, экспертлар ва инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари томонидан олиб борилган тадқиқотлар шуни кўрсатадики, Шинжонда туғилишни сунъий равишда назорат қилиш, мажбурий меҳнат ва ўзбошимчалик билан қамаш каби турли таъқиблар қўлланилади.
Бир қатор Ғарб давлатлари расмийлари Пекиннинг Шинжонда қилган ҳаракатларини «геноцид» деб таърифлаган. Хитой ҳукумати айбловларни рад этиб, воқеаларни «экстремизм ва терроризмга қарши кураш чоралари» деб атади.