Айни пайтда ўнлаб фаоллар ва ҳуқуқ ҳимоячилари Кампиробод иши бўйича ҳибсга олинган аёлларни озод этиш талаби билан расмийларга мурожаат қилишган.
Нарматованинг дугонаси Назира Алибекованинг Озодлик нашрига айтишича, фаолга нисбатан Қирғизистон Республикаси Жиноят кодексининг 36-278-моддаси (“Оммавий тартибсизликлар уюштиришга тайёргарлик кўриш”) бўйича жиноий иш қўзғатилган. Алибекова Нарматовага қўйилган айбловлар ва унинг ҳибсга олинишини ноқонуний деб билишини қўшимча қилди.
Нарматованинг ҳибсга олиниши билан Кампиробод сув омбори ҳудудининг Ўзбекистонга ўтказилишига норозилик билдириб, ҳибсга олинган аёллар сони олти нафарга етди. Айни пайтда 80 дан ортиқ ҳуқуқ фаоллари ва фуқаролик фаоллари ҳокимиятга мурожаат қилган.
“Бизнинг фикримизча, Кампирободни мудофаа қилиш қўмитаси йиғилишида иштирокчилар фақат тинч митинг ҳақида гапиришган. Тинч йиғилиш табиатан зўравонликсиз ва қуролсиздир. Давлат органлари диний, сиёсий ва бошқа қарашлардан, ҳар қандай ҳолатдан қатъи назар, тинч йиғилишлар эркинлиги ҳуқуқини ҳурмат қилиши ва таъминлаши, мажлис мақсадларига эришишга халақит бермаслиги шарт. Қирғизистон Республикаси Конституциясига кўра, ҳар бир фуқаро ўз ва жамоат манфаатларини ихтиёрий равишда ҳимоя қилиш учун уюшмалар тузиш, жумладан, қўмиталар, касаба уюшмалари ва ҳоказолар тузиш ҳуқуқига эга”, — дейилади мурожаатда.
Президент Садир Жапаров ва унинг маъмурияти бу мурожаатга ҳозирча жавоб бергани йўқ.
Бирлашган демократик ҳаракат вакили Сапар Арғинбоев ушбу мурожаатни имзолаганлардан бири. У Кампиробод сув омборини қўриқлаш қўмитаси йиғилишидан кейинги ҳибсларни танқид қилди.
“Агар биз сўз айтганимиз учун ҳибсга олинсак, Туркманистонни ҳам, Шимолий Кореяни ҳам ортда қолдирганимизни айтиш керак. Сўз учун қамоққа олиш Конституцияга ҳам, халқимизнинг кайфиятига ҳам зид. Қўрқитиш усулларидан узоқ туриш керак эди. Нафақат аёллар, балки барча маҳбусларни озод қилиш керак. Агар расмийлар ўз ерларини ҳимоя қилиш тарафдори бўлган фуқароларни бундай усуллар билан қўрқитиши мумкин деб ҳисобласа, улар қаттиқ адашади”, - дейди Арғинбоев.
24 октябрь куни президент Садир Жапаров сиёсатчилар ва фаолларнинг оммавий ҳибсга олинишига изоҳ берди. Президент «Кабар» давлат ахборот агентлигига берган интервьюсида бу борада сиёсатчилар ва фаоллар билан учрашгани, аммо масалага ойдинлик киритилишига қарамай, натижа бўлмаганини айтди. Президент ҳибсга олинганларнинг ишига аралаша олмаслигини ва якуний қарорни суд чиқаришини айтди. “Менинг айбим йўқ. Бу масалада мен ҳамма билан мулоқотни бошладим”, — деди Жапаров.
Бироқ, сиёсатшунос Тўлўғон Келдибоевнинг эслатишича, суд маҳбусларнинг айбига ишончли далиллар келтириши керак.
“Адвокат сифатида айтишим мумкинки, уларни ҳибсга олиш учун етарли далиллар йўқ. Иш очилган, аммо суд уларни айблаш учун етарли далилларга эга эмас. Ҳуқуқ-тартибот идоралари ва Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси сиёсатчиларни, аёлларни ҳам, эркакларни ҳам огоҳлантириш билан чекланиши керак эди. Қамоққа олиш эҳтиёт чорасини танлашда экстремал чора ҳисобланади, у хавфли жиноятчиларга, қочиши мумкин бўлган ёки аллақачон судланганларга нисбатан қўлланилади. Бундай ҳолатда улар тергов жараёнида уй қамоғига қўйиб юборилиши мумкин эди. Агар судда адолат бўлганида, бошқа эҳтиёт чораси танланган бўларди”, - дейди Келдибоев.
23 октябрь куни Бишкекда 22 нафар сиёсатчи ва фаол ҳибсга олинган эди. Ҳибсга олинишидан аввал уларнинг уйлари тинтув қилинган. 25 октябрга ўтар кечаси Бишкекнинг Первомайский туман суди деярли барча ҳибсга олинганларни икки ойга ҳибсга олди. Кейинроқ худди шу иш доирасида Мамбетжунус Абилов ва Марат Баязов ҳибсга олинган, фаоллар Орозийм Нарматова ва Илгиз Шаменов Москвадан олиб келинган.
ИИВ хабарига кўра, мазкур ҳолат юзасидан Қирғизистон Республикаси Жиноят кодексининг 36-278-моддаси (“Оммавий тартибсизликлар уюштиришга тайёргарлик кўриш”) билан қўзғатилган жиноят иши доирасида тергов ҳаракатлари олиб борилган.
Омбудсман институти оммавий ҳибслар пайтидаги қонунбузарликлар ҳақида хабар бериб, Бош прокуратурага мурожаат қилган, қатор маҳаллий ва халқаро инсон ҳуқуқлари ташкилотлари эса Қирғизистон ҳукуматини маҳбусларни озод қилишга чақирган.